سل یک بیماری خطرناک کشنده با قابلیت واگیری بالا و در بسیار از موارد مقاوم به در مان میباشد. این بیماری برای قرن ها یک کابوس برای مردم جهان بوده است. عامل ایجاد کننده آن یک نوع باکتری میله ایی است که سرعت تکثیر پایین نیز دارد. با وجود اینکه باکتری ایجاد کننده سل که مایکو باکتریوم توبرکلوزیس نامیده میشود در مقایسه با بسیاری از باکتری های دیگر قدرت تکثیر کمتری دارد و نیز بسیار آسیب پذیر تر از آنها است. اما حتی بشر امروزی را نیز به زانو در آورده است. سل بر خلاف اکثر باکتری های دیگر توانایی زندگی در خارج از بدن موجودات زنده را ندارد و به نوعی زندگی انگلی دارد.
این باکتری حی توانایی تولید اسپور(((حالت مقاوم باکتری که توانایی زنده ماندن در شرایط سخت))) را نیز ندارد. اما با تمام این نقص ها این باکتری که تصور میشد مانند آبله برای همیشه از روی زمین محو شود به یک وضعیتی اورژانسی تبدیل شد. به طوری که از سال 1995تا سال 2005 یعنی در مدت 10 سال تعداد مبتلایان به سل دو برابر شد. سل این بار در قرن 21 و از طرف سازمان بهداشت جهانی به عنوان یک اورژانس جهانی اعلام شد. اما براستی چرا چنین باکتری تقریبا ضعیفی باید چنین توانایی داشته باشد؟…در ادامه با سایت بیمار سلامت این باکتری مرموز را موشکافی میکنیم.
علت بیماری سل
همان طور که پیشتر گفته شد علت بیماری سل یک نوع باکتری است ( مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ). لازم به ذکر است که طبق تحقیقات این بیماری در بدن بسیاری از افراد جامعه به صورت نهفته وجود دارد ولی شاید هرگز فرصت ایجاد بیماری آشکار را پیدا نکند.(در برخی از جوامع دو سوم افراد دارای سل نهفته هستند).عوامل زیر میتوانند باعث آشکار شدن و فعال شدن سل نهفته شوند:
- افرادی که بیماری عفونی حاد را برای مدت طولانی در بدن خود دارند
- افراد مبتلا به HIV( از طرف سازمان بهداشت جهانی ویروس HIV یا همان ایدز مهمترین علت گسترش مجدد سسل میباشد.)
- افراد سال خورده که دارای بیماری های مضمن و پیشرفته میباشند(از جمله دیابت)
- بیماران تحت درمان طولانی مدت با کورتون ها
- کسانی که در فواصل نزدیک و برای مدت طولانی در تماس با فرد آلوده بوده اند(بیشتر از 30 دقیقه)
- افراد تحت درمان با شیمی درمانی که سرکوب مغز استخوان در آنها دیده میشود.
افراد بالا گروه های پر خطر تلقی میشوند. فقر اجتماعی و زندگی در اماکن غیر بهداشتی و نیز خانواده های پر جمعیت که در منازل کوچک زندگی میکنند نیز از جمله عوامل توسعه دهنده سل تلقی میشوند. بیشترین درگیری به این باکتری را آسیا و آفریقا دارد.
علائم سل
علائم سل تا حدودی به بافت دگیر شده در این بیماری بستگی دارد. اما به طور کلی علائم این بیماری میتواند شامل موارد زیر باشد.
- خلط فراوان(مخصوصا اگر همراه با خون باشد)
- درد پهلوها
- تب
- تعریق شبانه
- درد در استخوان ها ( میتواند از علائم سل استخوانی باشد.)
- تنگی نفس
- سرفه هایی که از سینه باشد(احساس و جود آزردگی در سینه و نه گلو)
- کم خونی
- کاهش شدید وزن
اگر فردی دارای نشانه های بالا باشد و در سوابق پزشکی خود ابتلا به بیماری هایی همچون HIV،شیمی درمانی یا درمان طولانی ودت با کورتون ها را ذکر کند. میتواند مشکوک به سل باشد و باید از راه های تشخیصی برای رد احتمال ابتلا به سل استفاده شود.
تشخیص سل
اگر فردی علائم سل را بروز داد و نیز از دسته افراد در معرض خطر نیز بود باید تست های تشخیص سل برای وی انجام شود که شامل موارد زیر است :
- کشت خلط: مهمترین راه تشخیصی برای بیماری سل میباشد و بهتر است از خلط صبحگاهی باشد.
- تست مانتو : این تست در تشخیص سل نهفته و خاموش کاربرد دارد و برای بیماری فعال کاربرد ندارد.
- رادیو گرافی از قفسه ی سینه : در این روش اقدام به گرفتن یک رادیوگرافی ساده یا ct استفاده میکنند.
را های انتقال سل
شناخته شده ترین راه انتقال سل از طریق ذرات تنفسی و از طریق هوا و تنفس میباشد. این امر در گذشته نیست برای مردم آشکار بوده است و جهت جلو گیری از ابتلا به آن اقدام به قرار دادن دستمال در مقابل دهان و بینی میکردند.
بیماری سل همچنین میتواند از طریق بزاق نیز منتقل شود. سرفه و عطسه و حتی نفس کشیدن فرد مبتلا میتواند این بیماری را در هوا پخش کند.
درمان سل
درمان سل مانند سایر عفونت های باکتریایی به وسیله آنتی بیوتیک های مختلف انجام میشود. برای درمان این بیماری معمولا از آنتی بیوتیک درمانی ترکیبی استفاده میشود. مهمترین داروهای مورد استفاده در درمان سل شامل ایزونیازید ،ریفامپین ، اتامبوتول ، استرپتومایسین و پیرازینامید میباشند. در صورت موثر نبودن این داروهای از سایر داروها مانند سیکلوسرین و کاپرومایسین استفاده میشود. ( طول درمان این بیماری میتواند بسیار طولانی باشد و معمولا حدود نه ماه طول میکشد. )
فرد که تحت درمان قرار میگیرد معمولا پس از دو تا سه هفته دیگر ناقل نیست و خطری اطرافیان را تحدید نمیکند. اما باید قبل از آن باید جواب تست خلط منفی باشد. در ادامه به برسی راه های پیشگیری و عوارض جانبی بیماری سل میپردازیم:
پیشگیری از سل
مهمترین راه پیشگیری از بیماری سل واکسیناسیون است. واکسن سل ( واکسن ب ث ژ ) معمولا در بدو تولد برای نوزاد زده میشود مگر در نوزادان دارای نقس سیستم ایمنی که در این حالت تزریق واکسن خطرناک است.(مثلا کودکان مبتلا بهHIV). سایر موارد ره های پیشگیری از بیماری سل شامل موارد زیر است:
- عدم زندگی در اتاق یا کلبه های تاریک و نمناک
- حفظ فاصله بیشتر از سه متر از فرد آلوده
- استفاده از ماسک در هنگام مواجهه با فرد آلوده و عدم حضور با وی در یک مکان سر بسته بیشتر از 30دقیقه
لازم به ذکر است که یکی از علل ایجاد کننده سل در آفریقا گاو های آلوده یه این این بیمار میباشد که امروز در این در بسیاری از کشورهای آفریقایی اقدام به واکسیناسیون گاو ها میپردازند.
عوارض واکسن
در کشور ما واکسن سل یا همان ب ث ژ در دوران نوزادی برای همه زده میشود. و جای آن معمولا روی بازویی همه ما هست. عوارض واکسن(ب ث ژ) شامل حساسیت و قرمزی و تورم ناحیه تزریق میباشد. گاهی این جای تورم میتواند ماند جای زخم باقی بماند(بسیاری از مردم آن را بر روی بازوی خود دارند).این واکسن جزو دسته واکسنهای ضعیف شده است و ممکن است تب خفیف پس از تزریق آن دیده شود.لازم به ذکر است که این واکسن در زنان باردار منع مصرف کامل دارد.
عوارض سل
عوارض سل به بافتی هایی که درگیر بیماری شده اند بستگی دارد. باکتری ایجاد کننده این بیماری ( مایکوباکتریم توبرکلوزیس )به تغذیه از بافت های بدن میکند که باعث نابودی سلول های آن بافت و جایگزینی سلول های آن بافت با یک بافت فیبروزه(سخت و فاقد کارکرد) میشود. این باکتری بیشتر ریه ها را درگیر میکند و در نتیجه بیشتر عوارض سل مربوط به ریه ها میباشد که شامل کاهش توانی ریه ها در جذب اکسیژن و نیز کاهش خاصیت کشسانی آنها میشود.
انتشار مایکوباکتریوم توبرکلوزیس به کلیه ها میتواند موجب ایجاد سل کلیوی شود که میتواند باعث عفونت کلیه و نهایتا نارسایی کلیه ها شود. و در صورت سرایت این باکتری به استخوان به مرور زمان، نوعی پوکی استخوان را ایجاد میکند( یکی از عوارض شایع سل استخوانی درد های شدید استخوانی و تضعیف استخوان است).
سوالات متداول
آیا سرفه کردن فرد مبتلا در صورت شما باعث آلوده شدن شما میشود؟
خیر خوشبختانه علیرغم اینکه این باکتری حتی از طریق هوا نیز میتواند منتقل شود ولی شرط ابتلا به آن قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آن است. زیرا این باکتری قبل از رفتن به سایر بافت های بدن باید ابتدا از طریق ریه ها وارد جریان خون شود. و ریه ها دارای سلول های ایمنی فراونی موسوم به ماکروفاژ هستند که همیشه در آن مستقر میباشند. این سلول ها اقدام به خوردن باکتری های وارد شده به ریه میکند. لذا برای آلوده شدن تنها یک عطسه کافی نیست.
آیا ملاقات کرد فرد آلوده میتواند باعث ابتلای ما به سل شود:
این افراد در بیمارستان ها اتاق های ایزوله(فاقد ملاقات) تحت درمان قرار میگیرند و نباید کسی در کنار ان ها برای مدت طولانی قرار گیرد. اما رعایت حفظ فاصله بیشتر از سه متر و طول مدت کمتر از30دقیه خیلی جای نگرانی ندارد اما اگر اقدام به مراقبت مستقیم و مداوم از این بیماران بدون رعایت شرایط توضیح داده شده کرده اید باید گفت که در معرض خطر میباشید.
آیا ابتلا به سل در برابر ابتلای مجدد به آن مصونیت میاورد؟
بله تا حد بسیار زیادی میتواند مصونیت ایجاد کند.
آیا زدن واکسن مصونیت کامل ایجاد ایجاد میکند؟
خیر. واکسن سل یا همان( ب ث ژ) حداکثر 80 درصد مصونیت ایجاد میکند و آن هم برای 15 سال و پس از این مدت میتواند تاثیر خود را تا حد زیادی از دست دهد.
.
نویسنده: علی اسکندری
بانک اطلاعاتی بیمار سلامت پاسخ گوی سوالات شما عزیزان میباشد.
