کبود آهن یکی از اصلی ترین علل کم خونی است که بیشتر در زنان مشاهده میشود. آهن مهمترین ماده برای ساخت گلبول های قرمز است. این ماده معدنی وظیفه ذخیره و انتقال اکسیژن در بدن را بر عهده دارد و برای این کار به مقدار فراوانی در خون و عضلات وجود دارد. دستگاه گوارش میتواند 5% تا 15% آهن موجود در مواد غذایی را جذب کند. به علت توانای پایین بدن در جذب این ماده حیاتی، بدن به شدت از اتلاف آن جلوگیری میکند. و حتی پس از مرگ گلبول های قرمز خون نیز طحال آهن موجود در آنها را استخراج میکند تا از کمبود آهن ممانعت کند.
کم بود آهن عمدتا به علت اتلاف خون و یا عدم مصرف کافی منابع غذایی حاوی این ماده با ارزش ایجاد میشود. البته لازم به ذکر است در دوران کودکی و یا بارداری علت عمده کمبود این ماده معدنی به علت تقاضای زیاد آن برای ساخت خون و عضلات میباشد.
کمبود آهن همچنین با احتمال کمتری ممکن است به علت اختلال در جذب آن نیز ایجاد شود. این حالت در بیماری هایی نظیر سلیاک درمان نشده، اعتیاد به الکل، اسهال مزمن و مداوم و … ایجاد میشود.
کمبود آهن ( یا همان فقر آهن ) میتواند باعث ایجاد کم خونی فقر آهن شود که علائم عمومی بسیاری را در بدن خواهد داشت. اولین علامت این کم خونی بی حالی و افزایش جزئی در ضربان قلب است. در صورت عدم مداوای این بیماری ممکن است شاهد ظهور مشکلات عدیده ای از جمله نارسایی قلبی، تاخیر در رشد و … باشیم.
در ادامه و در سایت بیمار سلامت به برسی کامل تر علائم، علت ها و درمان کمبود آهن میپردازیم
علائم کمبود آهن
همان طور که گفتیم کم بود آهن میتواند موجب کم خونی فقر آهن شود. لذا علائم کمبود آهن و علائم کم خونی فقر آهن میتواند یکسان باشد. این علائم شامل موارد زیر است:
- تاخیر در رشد( در کودکان)
- بی حالی( عمومی ترین و اولین علامت )
- افزایش ضربان قلب
- خستگی مفرط
- خواب آلودگی
- زخم گوشه دهان( در تصویر بالا میتوانید آن را مشاهده کنید)
- افت فشار خون
- ناخن قاشقی( گود شدن ناخن ها)
- ریزش مو
- سقط جنین( در کمبود آهن شدید تا متوسط که قبل از بارداری اصلاح نشده باشد ، مشاهده میگردد.)
- کاهش قدرت یادگیری( در کودکان)
- رنگ پریدگی و سردی اندام ها
- عدم تحمل سرما
- کاهش حس لامسه در انگشتان
- رنگ پریدگی مخاط دهان و زبان
- سرگیجه و سبکی سر
- اختلال در حافظه
- تنگی نفس هنگام فعالیت های ساده
- آنژین( به درد های قلبی گفته میشود.)
موارد بالا مهمترین علائم کمبود آهن به شمار میروند و همان طور که گفتیم با آنمی فقر آهن یکسان هستند. البته لازم به ذکر است که در موارد خفیف این بیماری هیچ علامتی ندارد و تنها علامت آن ممکن است شامل بی حالی خفیف و افزایش خفیف ضربان قلب میباشد. اگر کمبود آهن به آهستگی اتفاق افتد علائم آن نیز به صورت آهسته پیشرفت خواهد کرد و ممکن است فرد چندان از وجود آن اطلاعی نیابد. در ادامه به برسی علت های ایجاد کمبود آهن ( فقر آهن ) میپردازیم:
علت فقر آهن
علت های کمبود این ماده معدنی میتواند اتلاف خون( مثلا در اثر قائدگی) ، افزایش نیاز بدن( مثلا در زنان باردار یا در سنین رشد.) و یا اختلال در جذب آهن باشد. اگر بخواهیم علت های کمبود آهن را به صورت تخصصی تر برسی کنیم این بیماری شامل علت های زیر است:
- بارداری
- قائدگی
- عمل های جراحی و از دست دادن خون
- زخم های گوارشی درمان نشده
- سلیاک تشخیص داده نشده و وخیم
- اعتیاد به الکل
- استفاده طولانی مدت از آنتی اسید ها ( از طریق ممانعت در جذب آهن باعث کمبود آهن میشود.)
- تالاسمی مینور
- بیماری سیکل سل( سلول های داسی شکل)
- اسهال های مزمن
- رشد
- نوشیدن چای و قهوه زیاد
- سوء تغذیه
- برداشتن طحال( میتواند بدن را در معرض ابتلا به کمبود آهن قرار دهد.)
حدود 8% در صد وزن بدن را خون تشکیل میدهد. زمانی که فرد در سنین رشد قرار دارد با افزایش توده بدن نیاز او به تولید خون و جذب آهن نیز بیشتر میشود. رشد ، یکی از اصلی ترین علل کم خونی ناشی از کمبود آهن در کودکان است. این مشکل گاها در بین بدنسازان نیز مشاهده میشود. این امر هم میتواند به علت افزایش نیاز بدن به آهن برای ساخت میوگلوبین برای ساخت عضلات باشد و هم افزایش نیاز خونی بدن به علت افزایش توده بدن باشد. کمبود آهن در این افراد خود را به صورت کاهش و یا ایست وزنی و نیز خستگی و بی حالی نشان دهد.
کمبود آهن همچنین میتواند در اثر تخریب بیش از حد گلبول های قرمز در بیماری هایی نظیر تالاسمی ماژور باشد. این حالت میتواند موجب آنمی همولیتیک یا همان کم خونی ناشی از تخریب گلبول های قرمز شود. در این حالت نیز به علت افزایش نیاز بدن به آهن جهت ساخت خون ممکن است فرد در معرض کمبود آهن قرار گیرد.
بیماری سلیاک، اسهال ، اعتیاد به الکلی که به روده ها آسیب رسانده باشد نیز میتوانند از جذب آهن جلوگیری کنند. همچنین چای و قهوه نیز دارای اگزالات فراوانی هستند که میتواند با آهن موجود در مواد غذایی باند شود و موجب کمبود آهن گردد. آنتی اسید ها نیز اثرات مشابهی دارند و از جذب آهن جلوگیری میکنند.
عواض فقر آهن
در صورت عدم درمان کمبود این ماده ارزشمند ممکن است شاهد عوارض مختلفی باشیم. البته قبل از پداختن به عوارض فقر آهن ( یا همان کمبود آهن) لازم به ذکر است که این عوارض در صورت مزمن شدن و عدم درمان کمبود آهن ایجاد میشود. به طور کلی عوارض ناشی از فقر آهن شامل موارد زیر است:
- نارسایی قلبی
- نارسایی کلیه
- عقب ماندگی ذهنی
- نازک شدن و ریزش موها و تاسی
- بیماری های دژنراتیو مغز
- کم خونی
- لاغری و کاهش وزن
لازم به ذکر مجدد است که عوارض بالا در صورت کمبود های طولانی و شدید ایجاد میشود. و فقر آهن خفیف فاقد عوارض و یا علائم مشهود میباشد.
درمان کمبود آهن
در موارد خفیف فقر آهن میتوان از درمان های خانگی و تغذیه ای کمک گرفت اما در موارد شدید لازم است حتما از مکمل ها ،دارو ها و قرص آهن برای درمان کمبود آهن مصرف شوند. استفاده از درمان های خانگی میتواند جنبه پیشگیری نیز داشته باشد. آشنایی با موارد غذایی حاوی آهن میتواند برای پیشگیری از کم خونی ناشی از فقر آهن در دوران کودکی و در زنان باردار بسیار حائز اهمیت باشد.
مهمترین منابع غذایی آهن
آهن در انواع گشت و نیز در بسیاری از سبزیجات یافت میشود. ما آهن موجود در منابع حیوانی( گوشت) بسیار بیشتر از منابع گیاهی جذب میشود. مواد گیاهی عموما شامل اگزالات هستند و و یا آهن آنه از نوع فریک است و قابلیت جذب پیایینی دارد. ولی به هر حال استفاده از منابع گیاهی نیز میتواند در پیش گیری و درمان کمبود آهن بسایر مفید باشد. به طور کلی مهمترین منابع آهن شامل موارد زیر است:
- اسفناج
- برگ چقندر
- کلم بروکلی
- عدس
- گوشت
- جگر
- مغز ها از جمله گردو و پسته
- سویا
- انجیر
- آلو
- تخم کدو
- صدف
- سیب درختی
- تخم مرغ
همان طور که گفتیم استفاده از این غذا ها به عنوان یک درمان خانگی میتواند در کمبود آهن و کم خونی فقر آهن خفیف مفید باشد. اما در موارد شدید تا متوسط باید حتما درمان های دارویی نیز لحاظ شود.
درمان های داروی
درمان های دارو برای اصلاح کمبود آهن شامل استفاده از قرص آهن و یا دارو های ترکیبی آن میباشد. مهمترین دارویی که برای این مشکل به کار میرود قرص آهن است. این دارو در انواع، اشکال مختلفی به کار میرود. برخی از شرکت های دارو سازی نیز اقدام به تولید دارو هایی میکنند که علاوه بر آهن میتواند حاوی ویتامین B12 ، فولیک اسید، ویتامین C نیز میباشد. تمامی این دارو ها میتوانند به کمبود آهن کمک کنند. در موارد کمبود آهن حاد ممکن است از آمپول های حاوی آهن استفاده شود. استفاده از شربت آهن نیز یکی دیگر از گزینه ها که بیشتر در کودکان تجویز میشد. مهمترین نکته در مورد این شربت ها این است که باید پس از مصرف آنها دهان به خوبی شسته شود زیرا میتوانند موجب سیاهی دندان ها شوند.
حرف آخر: کمبود آهن یکی از شایع ترین انواع کم خونی است که در تمام سنین و در تمام گروه های اجتماعی ممکن است رخ دهد. لذا آشنایی با تمامی عوارض، علائم و علت های این بیماری برای تمامی افراد جامعه ضروری است. در این مقاله سعی شد یک دید کلی نسبت به کمبود آهن داده شود.
