کم خونی یا همان آنمی شایع ترین مشکل خونی در تمام دنیا و در تمام دوران ها بوده است. این بیماری در بانوان بیشتر مشاهده میشود. مهمترین علت کم خونی کمبود آهن و مهمترین علائم آن ضعف و بی حالی و افزایش ضربان قلب است. در ادامه و در سایت بیمار سلامت به برسی، علت، علائم، انواع، عوارض و درمان های آنمی میپردازیم
علائم کم خونی
علائم کم خونی بستگی به علت و شدت آن دارد. به عنوان مثال آنمی هایی که در اثر خونریزی ایجاد میشوند معمولا علائم حادی مانند لرزش، سردی اندام ها، کاهش سطح هوشیار و … ایجاد میکنند. اگر علت کم خونی کمبود آهن و یا ویتام ه متلف باشد معمولا علائم پیشرفت آهسته دارند و چندان شدید نیستند. در آنمی هایی که در اثر تخریب گلبول های قرمز ایجاد شود ، معمولا میتواند با یرقان ( زردی ) همراه باشد. اگر بخواهیم یک برایند کلی از علائم کم خونی بگیریم ، این بیماری دارای علائم زیر است :
- تپش قلب و افزایش فشار خون: این تنها علامتی است که شما در اثر کم خونی خفیف احساس میکنید.( در انواع مختلف این بیماری مشاهده میشود.)
- تاخیر در رشد: این علامت در بچه ها مشاهده میشود و معمولا در آنمی های متوسط تا حاد مشاهده میگردد.
- زخم های گوشه ای : میتواند یکی از علائم کمبود آهن باشد
- زبان صاف و زخم دار: میتواند از علائم کم خونی ناشی از کمبود آهن باشد.
- لاغری و کاهش وزن: در تمامی انواع آنمی مشاهده میشود
- یرقان: در کم بود شدید ویتامین b12, فولیک اسید و نیز در اثر برخی بیماری هایی که موجب تخریب گلبول های قرمز میشود، مشاهده میگردد.
- قاعدگی نامنظم: در کم خونی های شدید تا نسبتا شدید مشاهده میشود.
- خستگی: خستگی و خواب آلودگی که با خوابیدن بیشتر و استراحت بر طرف نمیشود از دیگر علائم کم خونی است. این حالت میتواند در کم خونی های متوسط ولی مزمن دیده شود.
- احساس گز گز در اندام ها :سوزن شدن اندام های انتهایی که بیشتر در اثر کم بود ویتامینB12به وجود میاید.
- خوردن یخ: یکی از نشانه های کمخونی است. مشخصه ی آن تمایل فرد در خوردن یخ، خاک و یا پودر ماشین لباس شویی است.
- رنگ پریدگی :این حالت نیز در صورت پیشرفت بیماری یا خون ریزی(از دست رفتن سریع خون)بروز میکند.
- کاهش سطح هوشیاری : این حالت میتواند با سنگینی دست و پاها همراه باشد که در صورت پیشرفت شدید بیماری اتفاق می افتد و چندان شایع نیست.
سایر علائم کم خونی میتواند شامل ریزش مو ، ناباروری ، ضعف حافظه و یادگیری ، ضعف سیستم ایمنی و عفونت های مکرر میباشد. در ادامه به برسی علت این بیماری میپردازیم.
علت کم خونی
در ایجاد کم خونی علت های فراوانی از تغذیه گرفته تا ژنتیک و جنسیت دخیل است. در قسمت زیر انواع علت های ابتلا به این بیماری آورده شده است.
- کمبود آهن ( مهمترین علت)
- کمبود فولیک اسید
- بارداری
- عفونت های سیستمیک مزمن( عفونت ها مزمن و وسیع میتواند تغریب گلبول های قرمز را افزایش دهد و فرد را مستعد کم خونی کند)
- کمبود ویتامینB6
- خونریزی
- کم بود فاکتور داخلی معده( فاکتور داخلی معده به جذب ویتامین b12 کمک میکند.)
- سوء تغذیه و عدم دریافت پروتئین کافی
- مشکلات ژنتیکی( تالاسمی، بیماری سیکل سل، داسی شکل و ..)
- برداشتن طحال( در بلند مدت میتواند سبب کم خونی ناشی از کمبود آهن شود.)
- نارسایی مزمن کلیه
- برخی دارو ها نظیر دارو های شیمی درمانی، کلرامفنیکل ، سولفونامید ها و …
- مشکلات گوارشی مرتبط با سندرم سوء جذب
- التحاب کبد و طحال( میتواند باعث ایجاد آنمی همولیتیک و یرقان شود.)
- مصرف زیاد آنتی اسید ها
- گیاه خواری مطلق( گیاه خوارانی که به هیچ عنوان از مواد حیوانی استفاده نمیکنند.)
- مصرف زیاد چای و قهوه( میتواند فرد مستعد کم خونی ناشی از کمبود آهن کنند.)
انواع کم خونی
این بیماری بر اساس نوع عامل ایجاد کننده آن میتواند به1. آنمی کبود آهن، 2. آنمی پرنیشیوز( کمبود فولیک اسید و B12)، 3. آنمی همولیتیک( تخریب گلبول های قرمز)، 4.کم خونی ناشی از خونریزی ، 5.آنمی های ناشی از بد خیمی ها( سرطان ها) تقسیم میشود.( تشخیص نوع بیماری بر اساس آزمایشات خون و گاهی مغز استخوان انجام میگیرد.)
در ادامه به برسی هر کدام از انواع کم خونی به صورت اختصاصی میپردازیم
کمبود آهن
شایع ترین علت آنمی میباشد و در زنان بیشتر از مردان مشاهده میشود. کمبود آهن میتواند موجب کاهش انداز و تعداد گلبول های قرمز شود. شایع ترین علت این کم خونی دریافت ناکافی آهن از طریق غذا میباشد.
میزان جذب آهن از دستگاه گوارش 5% تا 15% میباشد یعنی به طور میانگین کمتر از 10% آهن مصرفی از طریق دستگاه گوارش جذب میشود.
کم خونی ناشی از کمبود آهن با علائمی مانند خستگی، زخم های گوشه دهان، زبان صاف و زخم دار، رنگ پریدگی، ضعف و بی حالی، افزایش ضربان قلب و خستگی و خواب آلودگی خود را نشان میدهد. احتمال ابتلا به این بیماری در زنان باردار، کودکان 6 ماه به بالا و اوایل دوران بلوغ بانوان بیشتر از سایر افراد جامعه است.
برای درمان کم خونی ناشی از کمبود آهن باید به مدت چند ماه از قرص آهن یا مکمل های حاوی قرص آهن استفاده کرد.
آنمی پرنیشیوز
کم خونی پرنیشیوز معمولا به علت کمبود شدید ویتامین B12 ایجاد میشود ولی کمبود فولیک اسید نیز میتواند موجب این بیماری شود. شایع ترین علت ایجاد کننده آنمی پرنیشیوز کمبود فاکتور داخلی معده است. فاکتور داخلی معده پروتئینی است که مانع تخریب ویتامین B12 توسط اسید معده میشود. کمبود این فاکتور موجب کاهش جذب ویتامین B12 میشود. کمبود ویتامین ب 12 همچنین در افرادی که گیاه خوار مطلق هستند میتواند مشاهده شود. البته لازم به ذکر است که کبد به طور میان گین میتواند 3 تا 10 سال این ویتامین را در خود ذخیره کند
در آنمی پرنیشیوز ( یا همان کم خونی مگالوبلاستیک) علاوه بر گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها نیز کاهش میابند.
کمبود فولیک اسید (فولات) نیز میتواند سبب ابتلا به این کم خونی شود. کمبود فولات در زنان باردار بیشتر مشاهده میشود. معمولا قبل از اقدام به بارداری مصرف فولیک اسید شروع میشود.( فولیک اسید همچنین با نام های فولات و ویتامین B9 نیز مشهور است.)
آنمی همولیتیک
آنمی همولیتیک ( کم خونی همولیتیک )در اثر تخریب گلبول های قرمز ایجاد میشود. میتواند به علت بیماری های مختلفی نظیر، التهاب طحال، بیماری سیکل سل و یا حتی تالاسمی ماژور ایجاد شود. آنمی همولیتیک در واقع خود یک عارضه است و نه یک بیماری.
در این نوع آنمی یرقان به دنبال تخریب گلبول های قرمز و آزاد شدن هموگلوبین آنها در خون ایجاد میشود. برای درمان این بیماری ممکن است از ویتامین B12 ، فولیک اسید، قرص آهن و در برخی موارد حتی از دارو های دفع کننده آهن نیز استفاده شود. علت استفاده از دارو های دافع آهن تخریب گلبول های قرمز و آزاد شدن آهن موجود در آن ها میباشد.
کم خونی ناشی از خونریزی
این حالت هم میتواند از طریق خونریزی های وسیع و فعال ایجاد شود و هم میتواند به واسطه خونریزی های مخفی و آهسته و طی یک دوره بلند مدت ایجاد شود. خونریزی های مخفی دستگاه گوارش یکی از علت های این بیماری است که ممکن است به واسطه زخم معده و زخم اثناعشر مزمن و پیشرفته ایجاد شود.
ترکیب این نوع از آنمی و دریافت ناکافی آهن مهمترین علت کم خونی در بانوان به ویژه در اوایل سن بلوغ میباشد.
آنمی ناشی از سرطان
یک از علت های آنمی ، سرطان های خونی است. همچنین به دنبال شیمی درمانی که برای از بین بردن سرطان در سایر نقاط بدن نیز آنمی رخ میدهد.
سایر انواع کم خونی
این بیماری همچنین ممکن است به علت کمبود مس به دنبال عدم توانایی بدن در جذب مس نیز اتفاق افتد. (مس در بیشتر منابع غذایی یافت میشود و علت کمبود آن میتواند سندرم های سوء جذب باشد.)
در اثر عفونت های مزمن و درمان نشده نیز امکان ابتلا شدن به کم خونی وجود دارد. عفونت های سیستمیک میتوانند سبب تخریب گلبول های قرمز خون میشود و به نوعی میتواند زمینه را برای ابتلا به آنمی همولیتیک فراهم کند.
تشخیص کم خونی
برای تشخیص کم خونی ( آنمی ) معمولا از آزمایش خون و شمارش تعداد گلبول های قرمز استفاده میکنند. در آزمایش خون این افراد تعداد گلبول های قرمز کاهش میابد علاوه بر گلبول های قرمز هموگلوبین نیز کاهش میابد. در برخی از انواع این بیماری مثلا آنمی ناشی از کم بود آهن اندازه گلبول های قرمز کاهش میابد. در برخی دیگر مانند آنمی پرنیشیوز اندازه گلبول های قرمز افزایش میابد. در این بیماری گلبول های قرمز بزرگ ولی شکننده تولید میشود.
عوارض کم خونی
عوارض این بیماری بسیار سیستمسک ( عمومی ) باشد و بسیاری از ارگان ها و سیستم های بدن را درگیر کیند. عمدتا عوارض کم خونی (آنمی ) زمانی بروز میابد که بیماری بدون درمان برای مدت طولانی باقی بماند. یا اینکه بسیار شدید باشد.( مثلا آنمی های شدید ناشی از همولیتیک یا خونریزی های شدید.) عوارض آنمی میتواند قلب، کلیه ها و مغز را تحت تاثیر قرار دهد. البته همان طور که گفتیم تمام ارگان های بدن درگیر خواهند شد اما درگیری قلب ، مغز و کلیه ها خطرناک تر و حساس تر خواهد بود. در ادامه به برسی عوارض کم خونی ( آنمی ) بر روی هر کدام از ارگان ها میپردازیم:
عوارض آنمی بر قلب
گلبول های قرمز مسئول رساندن اکسیژن به سلول ها و دور کردن دی اکسید کربن و مواد زائد از آنها میباشد. زمانی که تعداد گلبول ها کاهش یابد ، قلب برای اینکه این کاهش را جبران کند و نیاز های خونی ( غذای و اکسیژنی ) سلول های بدن را تامین کند مجبور است بیشتر کار کند.
در مراحل اولیه کم خونی شاهد افزایش جزئی در ضربان قلب هستیم. هرچه شدن کمخونی بیشتر شود بارکاری قلب نیز بیشتر میشود. با ادامه یافتن این موضوع در نهایت نارسایی قلبی ظاهر میشود. همچنین ممکن است آریتمی( ضربان قلبی نامنظم) نیز در قلب ظاهر شود. همچنین لازم به ذکر است وقوع همزمان آنمی و نارسایی قلبی باعث افزایش خطر هردوی آنها میشود. لذا در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی جلوگیری از ظهور کم خونی میتواند یکی از نکات مهم در جهت کنترل هرچه بهتر بیماری باشد.
عوارض آنمی بر کلیه ها
زمانی بدن دچار افت شدید خون شود ، برای زنده ماندن خون را بیشتر به سمت مغز و قلب هدایت میکند.( البته این موضوع بیشتر در خون ریزی های شدید مشاهده میشود.)
در کم خونی های شدید معمولا کلیه ها نیز مانند سایر ارگان ها تحت تاثیر کاهش خونرسانی قرار میگیرند. این موضوع باعث کاهش سرعت تصفیه خون و کاهش حجم ادراری میشود. در آنمی های بسیار سریع از جمله خونریزی های شدید ، احتمال ابتلا به نارسایی کلیه وجود دارد. لذا در خونریزی های شدید برسی عملکرد کلیه ها الزامی میباشد و برونده ادراری میتواند معیار خوبی برای وضعیت خونرسانی کلیه ها باشد. نارسایی کلیه میتواند به دنبال آنمی همولیتیک شدید ، آنمی های خطرناک و شدیدی ازجمله آنمی پرنیشیوز نیز اتفاق افتد.
تاثیر کم خونی بر مغز
همان طور که قبلا گفته شد در کم خونی ها خفیف قلب بار کاری خود را افزایش میدهد تا نیاز های بدن را برآورده کند و عوارض ناشی از آنمی را به حداقل برساند. از طرفی اولویت خونرسانی با مغز و قلب است لذا آنمی های خفیف نمیتوانند باعث اختلال در کارکرد مغز شوند. در آنمی های متوسط تا شدید شاهد ظهور علائمی مانند فراموشی، آلزایمر ، دلریوم و … خواهیم بود. همچنین تاثیر کم خونی بر روی کودکان میتواند خود را به شکل کاهش توانایی یادگیری نشان دهد. در برخی دیگر از انواع کم خونی از جمله آنمی پرنیشیوز ممکن است تاثیرات مغزی بیشتر مشهود باشند. علت این امر کمبود شدید ویتامین B12 و ایجاد اختلال ناشی از آن در مغز است. کمبود این ویتامین در مغز میتواند باعث ایجاد مشکلاتی نظیر عدم توانایی در حفظ تعادل، کاهش رفلکس ها، اختلال در راه رفتن و …شود.
درمان کم خونی
درمان کم خونی بستگی به شدت این بیماری دارد. در آنمی های ناشی از خونریزی های شدید ، همولیتیک شدید و سرطان های خون از تزریق خون برای درمان این بیمار استفاده میشود. در مواردی که بیماری در اثر کمبود ویتامین ( ویتامین B6، ویتامین B12 ، و فولیک اسید) از مکمل های آنها استفاده میشود. در موارد خفیف میتوان از روش های خانگی برای درمان آنمی استفاده میشود اما در موارد شدید درمان بیمار باید با از روش های داروی استفاده کرد. مهمترین دارو های مورد استفاده در درمان کم خونی شامل موارد زیر است.
قرص آهن
در مردان نیاز روزانه آهن 10 میلی گرم است. این میزان در بانوان 50% بیشتر است و حدود 15 میلی گرم میباشد. از آنجا که جذب آهن در بدن به سختی صورت میگیرد ، در کم خونی های ناشی کمبود آهن لازم است حتما از قرص آهن یا مکمل های حاوی آهن استفاده کرد. هم چنین مصرف قرص آهن در دوران بارداری معمولا در سه ماهه دوم و یا سوم برای جلو گیری از کم خونی تجویز میشود.
قرص آهن ممکن است در ترکیب با سایر دارو نظیر فولیک اسید و ویتامین B12 تولید میشود. آهن ممکن است باعث تحریک معده و. حالت تهوع و استفراغ شود از این رو ممکن است برای حل این مشکل برخی از انواع قرص آهن داری یک پوشش آهسته رهش میباشند. همچنین مصرف ان دارو با معده خالی بهتر جذب میشود ولی درصورت عدم تحمل آن و ایجاد حالت تهوع میتوان آن را همراه غذا استفاده کرد.
مهمترین عوارض این دارو تهوع و استفراغ و یبوست است. در برخی موارد مصرف قرص آهن میتواند موجب بی اشتهایی شود که این عوارض در زنان باردار میتواند بیشتر دیده شود.
در صورت تمایل درمورد انواع قرص آهن و نحوه صحیح مصرف آنها میتواند روی آن کلیک کنید.
فولیک اسید
فولیک اسید یا همان فولات یکی از ویتامین هایی است که در ساخت گلبول های قرمز و انواع دیگر سلول های خونی نقش مهمی دارد. یکی دیگر از وظایف مهم فولیک اسید نقش مهم آن در زمام جنینی و در تکامل سیستم عصبی در این دوران است. این دارو در زنان که قصد بارداری دارند ، حتی قبل از شروع بارداری تجویز میشود. این دارو هم به شکل قرص و هم به شکل آمپول تولید میشود. قرص های ترکیبی این دارو با قرص آهن معمولا بیشتر از انواع دیگر آن تجویز میشود. فولیک اسید نام های دیگر از جمله فولات و ویتامین B9 نیز دارد.
ویتامین b12
یکی از درمان های کم خونی ویتامین b12 است. این ویتامین برای درمان آنمی پرنیشیوز ( مگالوبلاستیک) همراه با فولات استفاده میشود. این دارو همچنین برای جلوگیری از ایجاد آنمی ناشی از مصرف برخی دارو ها نظیر کلرامفنیکل نیز تجویز میشود. همچنین از آمپول b12 به عنوان درمان کمکی برخی از مسمومیت ها نیز استفاده میشود( مثلا مسمومیت با حشره کش ها که میتواند موجب سرکوب مغز استخوان شود.) از دارو های ترکیبی با ویتامین b12 و یا آمپول B12 به عنوان درمان کمکی در کم خونی آپلاستیک( آنمی آبلاستیک) نیز استفاده میشود.
اریتروپوئیتین
این دارو به صورت آمپول در بازار موجود است و در بیماران کلیوی(دیالیزی)مصرف میشود. ایتروپوئیتین باعث تحریک مغز استخوان و افزایش تولید گلبول قرمز میشود. عارضه آن میتوانند افزایش فشار خون باشد.
درمان خانگی کم خونی
درمان های خانگی این بیماری در موارد خفیف پاسخگو خواهد بود و در موارد متوسط تا شدید کم خونی حتما باید از روش های دارویی کمک گرفت. روش های درمان خانگی این بیماری شامل استفاده از مواد غذایی غنی از آهن و ویتامین فولیک اسید و ویتامین B12 است. درمان های خانگی بیشتر برای درمان کم خونی های ناشی از کمبود آهن میتواند بسیار مفید باشد. مهمترین مواد غذای که در درمان کم خونی میتوانند مفید شامل گوشت، جگر و سبزیجات برگ پهن از جمله اسفناج، برگ چقند، کاهو و انواع کلم است. مواد گیاهی بیشتر برای اصلاح کمبود فولیک اسید میباشد و در درمان کمبود آهن نمیتوانند چندان مفید باشند زیرا آهن موجود در مواد گیاهی توانایی جذب محدودی دارند. برای مطالعه کامل تر در مورد درمان خانگی کم خونی میتوانید روی آن کلیک کنید.
.
.
پایان مقاله
ناشر : سایت بیمار سلامت
باتشکر فراوان از گروه تحقیقاتی و مطالعاتی هیرو
