ویتامین b12 یا همان کوبالامین یکی از ویتامین های محلول در آب است که در دسته ویتامین های گروه b قرار دارد. این ویتامین در سنتز DNA و تقسیم سلولی نقش عمده ایی ایفا میکند. به علت تکثیر سریع سلول های مغز استخوان کمبود ویتامین b12 ابتدا بر روی مغز استخوان تاثیر میگذارد. کمبود این ویتامین میتواند باعث کم خونی های وخیم و مشکلاتی مغزی نخاعی بسیاری شود. این ویتامین تنها توسط باکتری ها تولید میشود از این رو برای تامین شدن نیاز بدن ، این ویتامین باید از طریق تغذیه وارد بدن ما شود.
در ادامه و در سایت بیمار سلامت به برسی اختصاصی این ویتامین و منابع آن میپردازیم.
ویتامین b12 چیست ؟
ویتامین ب12 یا همان کوبالامین یکی از سه ویتامین اصلی گروه ویتامین ب است که در خون سازی نقش ایفا میکند. این ویتامین از نظر ساختاری بسیار شبیه به فولیک اسید است و همانند این ویتامین میتواند به سنتز DNA در چرخه تقسیم سلولی کمک کند. ویتامین b12 تنها توسط باکتری ها میتواند تولید شود و برخی از جانوران با همزیستی که با باکتری های سازنده این ویتامین دارند میتواند نیاز زیستی خود را تامین کنند. انسان و خوچه هندی تنها موجوداتی هستند که باید نیاز خود را از طریق غذا تامین کنند. این ویتامین به طور میانگین میتواند تا 5 سال در کبد ذخیره بماند. کمبود b12 چندان شایع نیست و تنها در افراد گیاهخوار و افرادی که در جذب این ویتامین اختلال دارند ایجاد میشود. معروف ترین عرضه این ویتامین آنمی پرنیشیوز است. این نوع کم خونی در اثر کمبود فولیک اسید نیز ایجاد میشود.
کمبود ویتامین b12
ویتامین ب12 توسط اسید معده تخریب میشود. برای جذب این ویتامین بدن به پروتئینی به نام فاکتور داخلی معده احتیاج دارد. این پروتئین توسط سلول های دیواره پوشوشی معده ترشح میشود. افرادی که در بدن آنها این فاکتور ترشح نمیشود خطر ابتلا به کمبود ویتامین b12 وجود دارد. این بیماری در سنین 40 تا 60 سال بیشتر مشاهده میشود و علت آن را وجود اختلالات خود ایمنی میدانند.
در برخی موارد کمبود ویتامین b12 وگان ( گیاهخوار) نیز مشاهده میشود. در گیاهخوارانی که از هیچ منبع غذایی حیوانی نظیر گوشت، تخم مرغ و شیر استفاده نمیکنند امکان ابتلا به کمبود ویتامین ب 12 وجود دارد. کمبود ویتامین b12 میتواند سال ها و به تدریج ایجاد شود زیرا کبد میتواند این ویتامین را برای مدت ها در خود ذخیره کند. مهمترین عارضه کمبود این ویتامین آنمی پرنیشیوز است. این بیماری همچنین ممکن است در اثر کمبود فولیک اسید نیز رخ دهد.
علائم کمبود ویتامین b12
همانطور که گفتیم این ویتامین در چرخه تقسیم سلولی نقش ایفا میکند و کمبود آن تقریبا میتواند کل بدن را تحت تاثیر خود قرار دهد. از آنجا که مغز استخوان در بین سایر بافت های بدن از سرعت تقسیم بیشتری برخوردار است معمولا اولین علامت کمبود ویتامین b12 از مغز استخوان شروع میشود و خود را در قالب کم خونی نشان میدهد. به طور کلی علائم کمبود ویتامین ب12 شامل موارد زیر است:
- زبان صاف و ملتهب
- عفونت های مکرر
- اختلال در بند آمدن خون
- تاخیر در بهبود زخم ها
- بی حالی شدید
- اختلال در حفظ تعادل بدن
- تلو تلو خوردن در زمان راه رفتن
- سردی اندام ها
- اختلال در حافظه و یادگیری
- تاخیر در رشد( از علائم کم خونی در کودکان است)
- افت فشار خون
- افزایش ضربان قلب
- رنگ پریدگی مخاط دهان
- اسهال
- آریتمی ها قلبی( در اثر کمبود شدید ویتامین b12 و کم خونی شدید و مزمن ناشی از آن ایجاد میشود)
- گز گز اندام های انتهایی
- عدم حس لرزش( ویبره) در اندام ها
- ریزش مو
- کاهش رنگ دانه های مو
- اختلالات تولید مثل و جنسی( کاهش سطح ویتامین b12 میتواند موجب نازایی و عقیمی شود.)
- پان سیتوپنی( کاهش شدید تعداد گلبول های سفید، قرمز و پلاکت ها است که از علائم کم خونی شدید و کشنده میباشد.)
کمبود این ویتامین میتواند موجب اختلال در کارکرد تمامی سیستم های بدن شود. اما مهمترین عوارض کاهش سطح ویتامین b12 آنمی پرنیشیوز و اختلالات عصبی است. معمولا علائمی ناشی از کمبود ب12 با مصرف فولیک اسید مخفی میمانند. مصرف فولیک اسید میتواند به کاهش و برطرف شدت عوارض ناشی از کمبود ویتامین b12 کمک کند اما نمیتواند علائم عصبی ناشی از آنرا بپوشاند. کم خونی ناشی از کمبود این ویتامین معمولا با شروع درمان به مرور زمان بهبود میابد ولی عوارض عصبی کمبود ب12 ممکن است برای همیشه باقی بماند.( عوارض عصبی این بیماری شامل: اختلال در راه رفتن، گز گز اندام های انتهایی، تلو تلو خورد و… است)
منابع b12
ویتامین b12 تنها در منابع حیوانی یافت میشود. این ویتامین برخلاف سایر ویتامین های هم خانواده خود در هیچ منبع گیاهی یافت نمیشود. در قسمت زیر مهمترین مواد غذایی حاوی ویتامین ب12 آورده شده است:
- تخم مرغ
- شیر
- گوشت
- جگر و قلوه
- ماهی غزل الا
- ماهی تن
- ساردین
- صدف
به طور کلی این ویتامین در تمام غذا های حیوانی به میزان کم تا زیاد وجود دارد. اما مهمترین منبع غذایی ویتامین b12 جگر میباشد.
درمان کمبود ویتامین ب12
کمبود این ویتامین معمولا با مکمل های ویتامین b12 درمان میشود. زیرا بیشترین احتمال که برای ابتلا به کمبود این ویتامین وجود دارد اختلال در جذب این ویتامین است و لذا منابع غذایی نمیتوانند آنرا درمان کنند. برخی دارو ها مانند متفورمین و یا پنتوپرازول و … میتوانند موجب کاهش جذب ویتامین b12 شود. منابع غنی حاوی ب12 برای این افراد میتواند مفید باشد ولی در افرادی که مبتلا به بیماری های سوء جذبب12 هستند باید حتما از آمپول b12 استفاده کرد.
آمپول b12
این دارو هم برای درمان کمبود ویتامین b12 تجویز میشود و هم برای درمان برخی بیماری ها نظیر آنمی آپلاستیک و مسمومیت با ارگانوفسفر ها نیز استفاده میشود. مسمومیت با حشره کش ها و برخی دارو ها نظیر کلرفنیل امین میتواند موجب سرکوب مغز استخوان شود و آمپول b12 از آن جلوگیری میکند. ویتامین b12 در برخی دارو های دیگر نظیر نروبیون نیز وجود دارد.
برای درمان کمبود ویتامین b12 معمولا به مدت یک هفته هر روز یک عدد آمپول b12 به صورت عضلانی تزریق میشود. پس از یک هفته آمپول b12 به صورت هفتگی و برای چهار هفته تزریق میشود و پس از آن درمان به صورت تزریق ماهانه یک آمپول ادامه میابد.
چه دارو هایی که باعث کاهش جذب ویتامین ب12 میشوند؟
متفورمین
متفورمین یکی از مهمترین داروهای ضد دیابت است. این دارو باعث افزایش ترشح و افزایش تاثیر گذاری انسولین میشود. متفورمین میتواند باعث کاهش جذب ویتامین ب12 غذا میشود. لذا لازم است این افراد از غذا های غنی از ویتامین ب12 یا از آمپول b12 استفاده کنند.
ویتامین c
قرص ویتامین c میتواند مقدار جذب ویتامین ب12 را کاهش دهد. بهتر از ویتامین c دو ساعت بعد از منابع ویتامین b12 مصرف شود.
پنتوپرازول
پنتوپرازول و هم خانواده هایش مانند امپرازول میتواند باعث اختلال در جذب ویتامین ب12 شوند. از این رو این دارو بهتر است قبل یا بعد از مصرف غذا های حاوی ویتامینb12 مصرف شود. البته پنتوپرازول معمولا با معده خالی مصرف میشود و این موضوع میتواند برای جذب b12 نیز مفید باشد.
حرف آخر: ویتامین b12 یکی از مهمترین ویتامین ها گروه ب میباشد. این ویتامین به همراه فولیک اسید و ویتامین b6 , آهن نقش مهمی در پیشگیری از کم خونی ایفا میکند. مصرف زیاد فولیک اسید میتواند تا حد زیادی علائم کمبود b12 را پوشش دهد لذا در افرادی که مستعد ابتلا به کاهش سطح b12 هستند نباید از ویتامین فولیک اسید به وفور استفاده کرد.
ناشر سایت بیمار سلامت
گردآوری شده توسط گروه مطالعاتی هیرو
بر اساس کتاب های، هاریسون، کاتزونگ_ترور، برونر و کتاب دارو های ژنریک ایران
